Bir yapının ve mekanın tasarımını etkileyen çeşitli faktörler vardır. Yapının veya mekanın türüne göre genellikle değişiklik gösteren bu faktörler; tasarımcıya geniş bir tasarım yelpazesi sunar.
Mimarlığı etkileyen faktörler; insanlığın binlerce yıllık boyunca yapı tasarımı geçmişinden gelen bilgiler ve tecrübeler doğrultusunda ortaya çıkmışlardır.Bu yüzden mimari tasarımda bu faktörlerin göz önünde bulundurulması, nitelikli bir mimarinin ortaya çıkması için çok önemlidir.
Günümüzde müteahhit yapılarının niteliksiz olmalarının nedeni, mimari tasarımı etkileyen faktörleri göz ardı ederek maddi çıkarları göz önünde bulundurmalarıdır.
Bu yazımızda mimari tasarımı etkileyen faktörlere/unsurlara değineceğiz.
İçindekiler
Mimari tasarımı etkileyen faktörler
Ekonomi
Mimari tasarımın ekonomik olması; özellikle maddi olanakları sınırlı ülkelerdeki mimarlıkta büyük önem taşımaktadır. Bir yapının tasarıma en baştan ekonomik olması şartı koyulursa; o ekonomiye göre de nitelikli tasarımlar yapılabilir. Burada ekonomiden kastedilen ucuzluk ve pahalılıktır. Aslında mimari tasarım ucuz ve pahalının dışında NİTELİKLİYİ bulma çabasıdır. Bir mimari tasarım için çok fazla bütçe ayrılması onun nitelikli olacağının garantisi değildir. Yaşadığınız apartmanların tasarım yönü; ekonomisi ile doğru orantılı değil mi?
İklim
Yapılar bulundukları coğrafyanın iklim şartlarına uyumlu olarak tasarlanırlar VE TASARLANMALIDIRLAR. Sibirya’da soğuktan, Orta Afrika’da sıcaktan, Amazonlar’da yağıştan, Alpler’de kardan, Kuzey’de rüzgarlardan, korunacak biçimde tasarım gerçekleştirilmelidir. Bu konuda farklı tasarım stratejileri bulunur. Çatı eğimleri, saçaklar, yapıların yönleri, kullanılan malzeme, pencerelerin boyutları; iklime uygun mimari tasarımında genel şartlarındandır.
Estetik
Bir şeyin göze güzel gelmesi estetik olarak tanımlanırken; yapılarda ve mekanlarda da estetik unsurlar barınabilir. Estetik unsurlar; malzemeyle, renklerle, dokularla, ışık ve gölgeyle yapılabildiği gibi bunun dışında yaratıcı unsurlarla da yapılabilir. Kişiden kişiye ve toplumdan topluma değişen estetik unsurlar; yıllar içerisinde bazı genel geçer kurallar da ortaya çıkmıştır.
Kültür
İnsan topluluklarının bin yıllar boyunca yaşam tarzları, ortak tepkileri, anlayışları kültürü oluştururken mimarlık kültürünü de oluşturmuştur. Dünyayı gezdiğinizde şunu anlarsınız: Sizin kullanışsız dediğiniz yapı başkası için bir saray olabilir. Veya sizin çok beğendiğiniz bir mekan, başkasına sıradan gelebilir. Tüm kültürler kendi mimarlık unsurlarını oluştururlar. Mimari tasarımda kültür; toplumların günlük hayatları ve değerlerini yansıtacak şekilde gelişmiştir.
Doğal Afetler
Yapılar, coğrafyasındaki doğal afetlere uygun olarak tasarlanır. Tasarlanmazlarsa felaket olur. Deprem, sel, çığ, taşkın, tsunami gibi yıkıcı afetleri yaşayan bir bölgedeki yapıların da bu afetlere karşı dayanıklı, uyumlu tasarlanması gerekir.Böylece yapının ve insanın ömrü korunmuş olunur. Bununla beraber mimari kültür de korunmuş olunur.
Kentsel Doku, Çevre ve Silüet:
Aslında en önemli faktör budur. Yapılar bulundukları çevreye uygun olarak tasarlanmalıdırlar. Örneğin kent dokusu bu konuda önemlidir. Örneğin daha küçük boyutlu yapıların bulunduğu tarihi çevrelerde iri kütleli binaların yapılması, 3-4 katlı binaların bulunduğu bölgede 10 katlı binaların yapılması kent dokusuna zarar verir ve çarpık kentleşmeyi oluşturur.
Doku uyumsuzluğu eğer İstanbul Boğazı gibi kente uzaktan bakışın mümkün olduğu deniz, tepe ve dağların olduğu bir coğrafyada ortaya çıkarsa; kent silüetine zarar verilmiş olur.
Kullanıcı İhtiyaçları
Bir yapı kullanıcılarının ihtiyaçları doğrultusunda tasarlanması onu nitelikli kılar. Lüks, düşük fiyatlı, estetik, dayanıklı, doğal, sıra dışı, erişilebilirlik, ergonomi gibi kavramlar; mimari tasarımı etkiler. Sanılanın aksine; mimari tasarımın öncenliği lüks ve pahalı yapılar tasarlamak değildir. Aksine; eldeki maddi gücü; en nitelikli şekilde ortaya koyacak yapıyı, mekanı tasarlamaktır.
Çocuk, yetişkin, engelli, yaşlı, hayvan, gibi farklı kullanıcılara göre farklı mimari ihtiyaçlar ortaya çıkar. Tasarımcının görevi; bu ihtiyaçları analiz edip, ona uygun çözümleri mimari ile bulmasıdır.
Ergonomi ve antropometi mimaride büyük önem taşır. Kullanıcının ölçüleri ve yapacağı hareketleri göre yapı ve mekanın tasarımında ergonomi göz önüne alınmalıdır.
İşlev
Yapının kullanım amacıdır. Barınma, eğitim, ulaşım, eğlence, sağlık, kültür, spor, güvenlik gibi farklı işlevler mimari tasarımı etkiler. Örneğin; stadyum tasarımlarında maç bitişinde insanları ortamdan en hızlı şekilde terk ettirecek çözümler önemlidir. Çünkü stadyumlara insanlar aynı anda gelmez ama aynı anda ortamı terk ederler. Veya bir tiyatro salonunda insanlar yerlerini aldığında sahneyi görebilmeleri ve duyabilmeleri büyük önem taşır. Mimarin; işlev konusunda bilgi, tecrübe ve sezgilere sahip olması çok önemlidir.
Topoğrafya
Yapıların inşa edileceği arazinin fiziksel yapısı ve eğimine göre tasarım özellikleri de değişkenlik gösterir. Nitelikli yapılar; bulunduğu arazi koşullarına en iyi ve en uyumlu kullanan yapılardır.
Sonuç olarak;
Nitelikli yapılar ve mekanlar, bu tasarım faktörlerini göz önünde bulundururlar. her zaman tüm tasarım faktörlerinin aynı oranda göz önünde bulundurulması mümkün olmadığı gibi içerisinde bulunulan koşullara göre hangi faktöre ağırlık verileceği tasarımcının kararındadır.
BU İÇERİK MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA GÖREVLİSİ GAMZE OKUMUŞ SOLMAZ TARAFINDAN DERLENMİŞTİR.
