20. yüzyılın başında, otomobiller her müşteri için tek tek üretilirdi. Üretim makine kullanımı oranı çok azdı. Bu yüzden otomobil fiyatları çok yüksek oluyordu.
ABD’nin Michigan eyaletinde bir çiftçinin oğlu olarak dünyaya gelen, ilerleyen yaşlarda Ford Motor Company‘i kuran Henry FORD, (1863-1947) otomobil fiyatlarını düşürebilirse, otomobile olan talebin artacağını ve otomobillerden çok para kazanılabileceğini düşünüyordu. 1903 yılında kurduğu şirketinde bir çok mühendis ve teknisyene yer verdi.
Seri üretim bir diğer adıyla sürekli üretim; aslında tarih boyunca kullanılan bir yöntemdi. Ancak Ford şirketinin otomobilleri seri üretim mantığıyla üretmesiyle popüler hale geldi. Sanayi devriminde İngiltere’de tekstil alanında seri üretim hatları kullanıldı. Daha önceki tarihlerde, Çinliler mancınıkların bronz parçalarını seri ürettiler, Kartacalılar gemilerini seri halde üreterek büyük miktarda gemi elde ettiler, Venedikliler, gemilerinde prefabrik dediğimiz değiştirilebilir ve çok sayıda üretilebilir parçalar kullandılar. Venedikliler her gün 1 gemi üretebilecek üretim kapasitesine ulaşmışlardı. Johannes Gutenberg geliştirdiği matbaa ile İncil’in seri basımını yaptı. Fransız topçu mühendisi Jean-Baptiste de Gribeauval, toplar konusunda standartlar geliştirdi ve topların imalatını kolaylaştırdı. Gördüğünüz üzere aslında seri üretim tarih boyunca vardı ancak popüler değildi ve pek tercih edilmiyordu.
Henry Ford elbette bu tarihi olayları biliyordu ve otomobil üretimini seri hale getirmek istiyordu. Mühendislerinin bu konuda çalışması istedi. Ford’un mühendislerinden biri, büyük bir mezbahayı (hayvanların kesildiği yer) ziyaret ettiğinde, burada kesildikten sonra hareketli bir mekanizmaya kancalarla asılmış parçalara ayrılacak çeşitli hayvanlar gördü. Mezbahada çalışan kasapların ise yerinde durduğunu, önlerinden hayvan gövdelerinin geçtiğini, her kasabın sadece bir iş yaptığını gördü. Böylece iş hem hızlı oluyor ve herkes basit bir iş yapıyordu. Her kasabın görevi belliydi ve basitti. Bu sistemi otomobil üretimde uygulayabileceğini Ford’a ileten mühendis, böylece Henry Ford‘un aradığı çözümü de bulmuş oldu.
Ford ile aynı dönemde dünyada bir çok otomobil şirketi vardı ancak hiç biri tamamen seri üretim mantığını benimsememişti. Çünkü otomobillerin çok tutulmayacağı sanılıyordu. Ford bu riski aldı ve seri üretimi başlattı.
1908 yılında seri üretim mantığıyla üretimine başlanan ilk otomobil olan Ford T Modeli, 1913 yılına gelindiğinde günde 1000 adet üretilebiliyordu. Üretim ve montaj hatları basit işlerle tasarlanmıştı. Vasıfsız ve vasıflı işçiler birlikte ama düzenli çalışıyorlardı. Herkesin iş tanımı belliydi. Fabrikada sağa sola koşuşturan insanlar yoktu. Herkesin işini nerede ve nasıl yapacağı belirlenmişti. Montaj hatları kurulmuştu. Her parçanın üretimi ve montajı belli hızlarda yapıldığı için, bütünü oluştururken parça eksikliği çekilmiyordu. Örneğin tekerleği yapan işçiler ile tekerliği otomobile takan işçiler belli bir senkronizasyonda çalıştıkları için, tekerleği araca takan işçiler asla tekerleksiz kalmıyor, böylece üretim aksamıyordu.
Henry Ford ve ekibi, seri üretim hattını sürekli olarak geliştirdiler. Üretimin eksikliklerini, aksaklıklarını tespit ettiler, işçilerin bir parçayı üretme süresini nasıl daha kısa yapabiliriz sorusuna cevap ararken, üretimi de makineleştirdiler. Ford Model T’nin montaj süresi, kullanılan otomatik montaj hattı sayesinde 1,5 günden “93” dakikaya indi. Otomatik montaj hattıyla Ford T modelinin tüm parçaları işçilerin önüne getiriliyordu, bu da arabanın fiyatının ucuz tutulmasına katkı sağlıyordu. İlk üretildiği dönemde “825 dolar” olan Ford Model T’nin fiyatı üretim hacmi büyürken sürekli olarak düşmüş ve 1924 yılında “260 dolara” kadar inmişti.
Ford şirketi, T modelini geliştirerek, kamyonet ve otobüs de ürettiler. Ford T modeli dünyanın en çok satılan 3. otomobilidir. Dünyanın en çok satılan otomobili unvanını 1972’de Volkswagen Beetle‘a kaptırmıştır. 1908’den 1927 yılına kadar 15 milyon adetin üstünde üretildi.
İstanbul’da bulunan Rahmi Koç Müzesinde Ford T modelini görebilirsiniz.
